Prof. Dr. Alim Arlı ile "Geçmişi ve Bugünü ile Üniversite" Başlıklı Konferans Gerçekleştirildi

2025 Bahar Yılı Temel Eğitim Programı kapsamında düzenlenen konferanslar serisinin beşincisi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Alim Arlı’nın “Geçmişi ve Bugünü ile Üniversite” başlıklı sunumuyla gerçekleştirildi. 

Prof. Dr. Arlı konferansta, üniversitenin tarihsel gelişimini farklı medeniyet havzaları bağlamında ele aldı. Antik dönemde manastır ve katedraller çevresinde şekillenen eğitim anlayışının, “Studium Generale” yapıları ile kurumsallaşmaya başladığını belirten Arlı, 7 liberal sanat çerçevesinde şekillenen eğitimin zamanla tıp, hukuk ve ilahiyat gibi mesleki fakültelere dönüştüğünü ifade etti. Avrupa’daki üniversitelerin bu süreçte teolojik bir çerçeveye (teodise) dayandığını ve skolastik düşüncenin etkisiyle bireysel, hiyerarşik ve sınırlı bir akademik yapı sergilediğini dile getirdi. Bologna’da öğrenci birliklerinin, Paris’te ise öğretmen birliklerinin yönetimde etkili olması gibi örneklerle Orta Çağ üniversitelerinin iç yapısına dair örnekler sundu.

Konferansta İslam dünyasındaki yükseköğretim yapısına da geniş yer verildi. Arlı, Nizamiye, El-Ezher, Sahn-ı Seman ve Süleymaniye gibi medreselerin sadece dini değil, aklî ilimlerin de öğretildiği kurumsal yapılar olarak öne çıktığını vurguladı. Vakıf sistemine dayalı bu kurumların, hem eğitim hem de öğrencilerin iaşesini sağlayan bütüncül bir yapıya sahip olduğunu belirtti.

Konferansın ilerleyen bölümünde Prof. Dr. Arlı, 19. yüzyıldan itibaren şekillenen modern üniversite anlayışını detaylandırdı. Bu dönemde özellikle Almanya'da geliştirilen “araştırma üniversitesi” modeliyle birlikte öğretme, öğrenme ve araştırmanın birlikte yürütüldüğü bir yapı ortaya çıktı. Araştırma özgürlüğü, akademik hürriyet ve bilimsel yetkinlik, bu yeni üniversite anlayışının temel ilkeleri arasında yer aldı.

1945 sonrasında ise Amerikan modelinin öne çıkmaya başladığını belirten Arlı, bu modelin çoklu fakülte yapısına sahip, kitlesel erişime açık ve uygulamalı araştırmalarla desteklenen bir üniversite anlayışı sunduğunu ifade etti. Multiversite kavramı altında toplanan bu yeni yapıda, üniversiteler yalnızca meslek erbabı değil, aynı zamanda yurttaş ve araştırmacı da yetiştirmeyi hedefliyordu.

Son olarak 21. yüzyılda üniversitenin karşı karşıya olduğu yeni eğilimleri ele alan Arlı, bilgi toplumuna geçiş, teknolojiyle bütünleşen eğitim modelleri, üniversite özerkliği üzerindeki baskılar ve araştırma finansmanının dönüşümü gibi başlıklar üzerinden güncel tartışmalara temas etti. Moleküler biyolojiden uzay bilimlerine, yapay zekâdan etik sorunlara kadar genişleyen akademik sahada, üniversitenin hem düşünsel hem de kurumsal olarak yeniden tanımlanmakta olduğuna dikkat çekti.