İSM İhtisas Programı 2024-2025 Akademik Yılı Güz ve Bahar Dönemleri Tamamlandı

2024-2025 Akademik Yılında İSM İhtisas Programı “İslam Düşüncesi Çalışma Grubu” ile “Fıkıh Çalışma Grubu” çalışma gruplar ile faaliyetlerine başladı. Bu kapsamda her bir çalışma grubunun kendi alanlarında özelleştirilmiş seminerleri yanında tüm çalışma gruplarının katıldığı ortak seminerler gerçekleştirildi. Öte yandan uzun vadeli proje çalışmaları için ön hazırlıklar yapıldı.

2024-2025 Güz ve Bahar Dönemlerinde düzenlenen seminerler:

Ortak Seminerler

Modernite (Prof. Dr. Nurullah Ardıç)

Modernite mefhumuna genel bir giriş mahiyetinde tasarlanan bu seminerde bu kavram bir dönem (tarihsel şartlar) ve “fikir” (modernizm) olarak ele alınmıştır. Bu çerçevede seminerde bu olgunun farklı boyutlarını teşkil eden şu temalara yönelik sosyal-bilimsel anlama yetisi ve eleştirel bir bakış geliştirilmeye çalışılmıştır: Modernite perspektifinden tarihi dönemlendirme meselesi, Aydınlanma düşüncesi, modern siyaset ve ulus-devlet, kapitalizm, sömürgecilik ve küresel düzen, modern bilim, modern eğitim, din ve sekülerleşme, Osmanlı-Türkiye modernleşmesi, moderniteye tepkiler ve postmodernite. Seminer sonunda öğrencilerin modernitenin temel unsurları ve sonuçları konusunda aşinalık ve eleştirel bir anlayış kazanması hedeflenmiştir.

Bu seminer kapsamında sırasıyla; Modernite & Modernizm, Dönemlendirme Meselesi: Klasik, Ortaçağ, Modern, Postmodern, Aydınlanma Düşüncesi, Modern Siyaset ve Ulus Devlet, Kapitalizm, Sömürgecilik ve Küresel Düzen, Modern Bilim ve İdeolojiler, Din ve Sekülerleşme, Osmanlı- Türkiye Modernleşmesi, Küreselleşme ve Postmodernite başlıkları ele alındı. Bu ders, tarihsel ve sosyolojik perspektiflerden modern dünyayı anlamayı amaçlayan katılımcılara, modernleşme süreçlerinin çok boyutlu analizini sunmayı hedeflemiştir. Okuma listesi, hem klasik hem de çağdaş eserleri kapsayarak öğrencilerin geniş bir teorik bilgiye sahip olmalarına imkan tanımaktadır

Mukayeseli Bilim Felsefesi (Prof. Dr. Tahsin Görgün)

Bu seminerde, İslam bilim geleneği ile modern bilim anlayışı mukayeseli bir perspektiften ele alındı. Orta Çağ İslam dünyasında bilimsel gelişmelerin temel ilkeleri, yöntemleri ve düşünce yapısı incelenirken, modern bilimde rasyonalite, deneycilik ve metodoloji gibi unsurların nasıl şekillendiği tartışıldı. Aynı zamanda, bu iki bilim anlayışının epistemolojik ve ontolojik temelleri arasındaki farklılıklar ve kesişim noktaları ele alındı. Bu seminer kapsamında öncelikle “ilim” kelimesinin klasik ve modern bilim açısından nasıl bir kavramsal içeriğe sahip olduğu ve uzanımlarının neler olduğu irdelendi. Doğru ve yanlışın ayırt edilmesi noktasında ilmin nasıl bir işlevselliğe sahip olduğu, farklı hakikat teorileri çerçevesinde ilmin nasıl anlaşıldığı incelendi. İnsanların sorunlarını çözme noktasında bir etkinliğe sahip olan ilim ile ilgili bir diğer önemli unsur olan ilmi olan ile olmayanın birbirinden tefrik edilmesi meselesi seminerin bir diğer önemli başlığıydı. Bu kapsamda ilmin konusunun mevcut olduğu kabülünden hareketle mevcutların “tabii ve vaz’i” şeklindeki ayrımına işaret edildi. Tabii ve vaz’i kavramlarının içeriklerine yönelik detaylı bir analiz sunulduktan sonra bu ayrımın bilgi ve bilim cihetinden sonuçlarına değinildi. Kant ile birlikte bilimsel anlayışın vazi’i lehine sonuçlanmasının ne anlama geldiği ve Bilim Felsefesi açısından ne tür neticeler doğurduğu sorgulandı. Bilimlerin temelinde Sem’iyyat’ın bulunduğu dikkate alındığında rasyonelite ile sem’iyyat arasında nasıl bir irtibat olduğu masaya yatırıldı. Farabi, Kınalızade, İbn Haldun, Taşköprizade, Gelenbevizade, Ali Sedad gibi birçok klasik müellifin eserlerinden klasik bilim anlayışına ilişkin iktibasların bulunduğu seminerde; Locke, Rousseau, Dilthey, Chalmers, Ströker vb. isimler üzerinden modern bilim anlayışının çerçevesi çizilmeye çalışıldı.

İslam Düşüncesi Çalışma Grubu

Burhan Okumaları (Prof. Dr. Ömer Türker)

İslam Düşüncesi Çalışma Grubu Başkanı Prof. Dr. Ömer Türker ile sürdürülen “Burhan Okumaları”nda İbn Sînâ’nın Şifâ Külliyatı içerisinde yer Kitâbü’l-Burhân/İkinci Analitikler kitabı okunmaktadır. İslam düşünce geleneğinin metafizik iddia sahibi tümel disiplinlerine tekabül eden kelam, felsefe ve tasavvuf geleneklerinin metafizik bilgiye ulaştıran yönteme dair görüşleri İslam Düşüncesi Okuma Grubunun ana gündemlerinden birisidir. İbn Sînâ’nın felsefe geleneğinin yöntem ve bilimsellik iddiasını en üst seviyede temsil eden Kitâbu’l-Burhân’ı grubun ana gündeminin felsefe ayağını teşkil etmektedir. Bu doğrultuda mezkûr eser başından itibaren satır satır okunmakta ve bu yolla Meşşâî geleneğin burhan yöntemi hakkında icmalî bir tasavvur değil tafsilî bir idrak kazanmak hedeflenmektedir.

Nazar ve Maârif Okumaları (Dr. Öğr. Üyesi Hayrettin Nebi Güdekli)

Bu seminer dizisinde, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelâm Anabilim Dalı Dr. Öğr. Üyesi Hayrettin Nebi Güdekli ile Kâdî Abdulcebbâr’ın el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl adlı eserinin “en-Nazar ve’l-Maârif” cildinden bölümler okunmuştur. Kâdî Abdulcebbâr’ın el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl adlı eserinin XII. cildine tekabül eden “en-Nazar ve’l-maârif”, müellifin bilgi ve nazar/istidlal hakkındaki değerlendirmelerini yaklaşık yetmiş fasıl altında tafsilatlı denebilecek bir üslupta ihtiva etmektedir. Kâdî’nin hacimli eserinin “en-Nazar ve’l-maârif” adlı cildini konu edinen bu derste genel anlamda Mu‘tezile’nin bilgi teorisini incelemek amaçlanmıştır. Dar anlamıyla ise Kâdî’nin önceki Mu‘tezilî geleneğe muhalefet ederek bilgi tanımına dahil ettiği “sukûnu’n-nefs” kavramı mercek altına alınmıştır. Bu bağlamda “en-Nazar ve’l-maârif”in tamamı değil, önemine binaen seçilen belirli pasajları derslerde müzakereye açılmıştır. Öne çıkan konu başlıklarını şu şekilde özetle sıralamak mümkündür: Kâdî’nin diğer mezheplerin bilgi tanımlarına ilişkin değerlendirmeleri, “sukûnu’n-nefs” ifadesinin nasıl anlaşılması gerektiği, bahusus bilgi tanımına eklenen bu kaydın bilgiyi öznel bir ilkeye bağlayıp bağlamadığı, nazar fiilinin ihtiyârî mi yoksa tabî‘ bir fiil mi olduğu vb.

Tasavvufta Yöntem Okumaları (Dr. Öğr. Üyesi Muhammed Bedirhan)

İstanbul Medeniyet Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dr. Öğr. Üyesi Muhammed Bedirhan ile gerçekleştirilen “Tasavvufta Yöntem Okumaları” seminerlerinde, tasavvuf geleneğinin bilgi ve yöntem anlayışı çeşitli metinler üzerinden ele alınmıştır. Bu kapsamda riyâzî yöntemin nazar-istidlal yöntemine yönelttiği eleştiriler, tasavvufi yöntemin mahiyeti ve iddiaları, vahdet-i vücud geleneğinin yöntemi, tasavvuf geleneğinde varlık ve bilgi anlayışının gelişimi gibi konular ele alınmıştır.

Fıkıh Çalışma Grubu

Osmanlı Son Yüzyılında Hukukî Dönüşüm: Mecelle (Prof. Dr. Murteza Bedir-Prof. Dr. Sami Erdem-Doç. Dr. Hamdi Çilingir)

Prof. Dr. Murteza Bedir, Prof. Dr. Sami Erdem ve Doç. Dr. Hamdi Çilingir’in katılımlarıyla gerçekleştirilen seminer dizisinde İslam hukuku ve Osmanlı hukuk sisteminin temel kavramları ile Mecelle ele alınmıştır. Öncelikle, fıkhın mahiyeti incelenerek İslam hukukunun kaynağı, yapısı ve toplumsal hayattaki rolü tartışılmıştır. Ardından, içtihadın mahiyeti ve içtihat kapısı meselesi değerlendirilmiş, mezheplerin doğuşu ve ekol sistematiği üzerinde durulmuştur. Dersin ilerleyen bölümlerinde, siyaset-i şeriyye kavramı bağlamında İslam hukukunun devlet yönetimiyle ilişkisi ele alınmış; şer‘î ve örfî hukuk arasındaki farklar tartışılmıştır. Osmanlı hukuk sisteminin gelişimi bağlamında kanun ve kanunnamelerin önemi incelenmiş, fetva ve müftâ bih kavramları açıklanmıştır. Son olarak, Osmanlı’da hukuk reformları çerçevesinde Sened-i İttifak, Tanzimat ve Mecelle değerlendirerek, bu reformların Osmanlı hukuk sistemine etkileri analiz edilmiştir.

Tanzîmat Sonrası Hukukî Dönüşüm: Kurumlar ve Kanunlar (Dr. Öğr. Üyesi Ali Adem Yörük)

İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dr. Öğr. Üyesi Ali Adem Yörük ile gerçekleştirilen bu seminerde, Tanzimat sonrası Osmanlı İmparatorluğu’nda hukuki dönüşüm kurumlar ve kanunlar çerçevesinde incelenmiştir. Tanzimat döneminin bariz vasfı, “yeni” bir hukuk düzeninin teşekkül etmiş olmasıdır. “Osmanlı hukuku”nun önceki dönem(ler)inden kaynaklar, yöntem, felsefe, üslup… açılarından farklılaşan bu kesitini; devam eden ve değişen unsurlara, kırılmalara, paradokslara, kurumlara ve insan unsuruna tekrar dikkatle bakarak mütalaa etmek, günümüze uzanan çizgiyi anlamlandırmak ve önceki dönemlere dair hukuk ve tarih anlayışımızı elekten geçirmek isteyenler için elzem görünmektedir. Medeni kanun ve anayasa tartışmalarını odağa alan bu seminerde; kanunlaştırma, mahkeme teşkilatı, değişen hukuk anlayışı, hukuk dallarının gelişimi, reform fikri, hukuk eğitimi, yeni hukukçu tipi gibi meselelere temas edilerek bu yeni hukuk düzeninin kuruluş mantığı, işleyişi ve problemleri ana hatlarıyla ele alınmıştır.